آرشیو دی ماه 1402

آشنایی با سوغات و صنایع دستی کردستان

به هر منطقه‌ای از ایران که سفر می‌کنیم صنایع دستی متفاوت و مختص به آن شهر را با تاریخچه‌ای طولانی می‌بینیم. این روزها صنایع دستی جزئی از میراث فرهنگی است. کردستان یکی از استان‌های غربی ایران است که افراد مختلفی در روستاها و شهرهایش به ساخت صنایع دستی مشغول‌اند. لباس کردی یکی از معروف‌ترین صنایع دستی کردستان است.

سبک زندگی و فرهنگ بومی ساکنین این منطقه در ساخت صنایع دستی این استان بی‌تاثیر نیست. معمولا برای تولید این هنر‌های دستی از عناصر طبیعی و دامی مثل چوب درخت‌ها و یا پشم گوسفندان استفاده می‌شود. کردها مثل اقوام دیگر ایران با تولید صنایع دستی هم امرار معاش کرده و هم لوازم مورد نیاز خود را تامین می‌کنند.عکس از گوگل

کلاش بافی

اگر به کردستان بروید یک وسیله دست‌ساز با نامی جالب می‌بینید. کلاش بر خلاف اسمش گیوه‌ای محلی و پای‌افزاری کردی است که از الیاف طبیعی بافته می‌شود و مهم‌ترین صنایع دستی کردستان به حساب می‌آید. جالب است بدانید که کلاش‌های کردستان نه تنها در ایران بلکه در جهان هم شناخته‌شده است و قدمتی ۸۰۰ ساله دارد. 

تولید کلاش در این استان رونق خوبی دارد و مردان و زنان زیادی در شهرهایی مثل سرو‌آباد، مریوان و اورامان به این کار مشغول‌اند. تولید رویه کلاش که بافتی ظریف دارد به عهده زن ها و زیره آن را مردها به عهده دارند و رنگ‌هایی که در این گیوه به کار می‌رود سفید، آبی و قرمز است.

کلاش‌های کردستان در مریوان و منطقه‌هایی مثل کانی‌دینار و جوجه‌سازی ساخته می‌شود. بیشترین سهم صادرات این صنایع دستی به کردستان عراق است. با اجاره آپارتمان در مریوان می‌توانید به بازارهای سنتی این شهر بروید و سوغاتی‌های مورد نظرتان را بخرید.

شال بافی

اگر به تاریخچه صنایع دستی کردستان نگاه کنید می‌بینید، شال‌بافی از گذشته‌های دور تا  به حال در کردستان رواج داشته و برخلاف نامش جالب است بدانید که این شال نوعی پوشش مردانه است.

مواد اولیه این دست‌بافت ظریف و زیبا از پشم نوعی بز‌، به نام مرغز، که پشم لطیفی دارد تهیه می‌شود و تولید آن را زنان و مردان شهرستان‌های بانه، سقز، مریوان و روستاهایی مثل کماله، اورامان تخت، آرمرده و ترجان برعهده دارند. این شال با توجه به الیافش خاصیت جالبی دارد، مثلا در تابستان خنک و در زمستان گرم است و حشرات گزنده از آن دوری می‌کنند.

موج بافی

موج نوعی پارچه است که با استفاده از پشم گوسفندان بافته می‌شود و از آن برای تولید روانداز کرسی، سجاده و پتو استفاده می‌کنند. شما می‌توانید با سفر به کردستان عشایری را ببینید که سال‌ها است در رشته موج بافی فعالیت می‌کنند.

در گذشته موج در لیست جهیزیه‌ دختران کرد و عشایر بوده است. نقوش موج را با طرح‌هایی مثل ترنج‌دار گنبدی، برگ بیدی، چشم بلبلی، سیاه‌وسفید، چهارخانه، گل‌گله، درخت و ماهی، پروانه و محراب می‌بافند.

هنوز هم اگر به بازارهای سنتی کردستان بروید چند استاد هنرمند موج‌باف را خواهید دید که با عشق و علاقه این هنر را زنده نگه داشته‌اند. 

گلیم بافی

گلیم‌بافی، یکی از صنایع دستی زیبای کردستان و از اولین ‌هنرهای فلات ایران است که شهرت جهانی دارد. اگر به گذشته سفر کنید می‌بینید که کرد‌زبان‌ها از گلیم برای کف‌پوش و تزئین خانه‌ و یا یک زیرانداز گرم و قابل حمل استفاده می‌کردند. هنرمندان این حوزه برای تار گلیم از نخ پنبه‌ای و برای پود آن از نخ پشمی دولای تابیده و الوان استفاده می‌کنند.

رایج‌ترین نوع بافت گلیم دستباف سنتی در کردستان بافت چاکدار است که ساختاری منحنی و ظریف دارد و با دیدنش محو زیبایی آن می‌شوید. این گلیم‌ها از نقش‌هایی مثل گل وکیلی، گل فرنگ، گل چایی، دست و دلبر، نقشه قفقاز، گل چینی، محرمات، نقشه موسایی، گل میرزا علی و قاب قرآن بافته می‌شوند.

شما می‌توانید گلیم کردستان را از شهرهایی مثل سنندج، بیجار، سقز و روستاهای اطراف مریوان خریداری کنید. کیف گلیمی

قالی کردستان

قالی یکی از مهم‌ترین و زیباترین صنایع دستی کردستان است. مشهورترین قالی‌های این منطقه متعلق به سنندج، بوکان و بیجار است که در طرح‌های گوناگونی شکسته نظیر انواع هراتی، گل وکیلی، گل میرزاعلی، گل مینا و شاخ گوزن، میناخانی و… بافته می‌شوند.

برای تهیه صنایع دستی کردستان می‌توانید به بازار قدیم سنندج بروید و از میان قالی‌های رنگارنگ این بازار خریدی داشته باشید.

نمدمالی

نمدمالی از صنایع دستی قدیمی کردستان با سابقه‌ای ۳۰۰۰ ساله است و معمولا برای تهیه زیراندازهای مختلف به‌کار می‌رود. برای تولید نمد عملی به‌عنوان بافتن انجام نمی‌شود بلکه با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت الیاف‌ها در هم می‌روند. مواد اولیه آن پشم حلاجی شده گوسفند، رنگ‌های طبیعی، آب و صابون است.

الیاف فشرده این نمدها ضد‌آب و عایق دما است و تولید آن به حدود یک روز زمان نیاز دارد. گرمای حاصل از تماس بدن با نمد سبب گردش خون بهتر در آن ناحیه می‌شود. اگر از درد کمر و دردهای رماتیسمی رنج می‌برید می‌توانید از نمد برای تسکین گرفتگی عضلات نیز استفاده کنید.

جاجیم بافی

جاجیم بافی از قدیمی‌ترین صنایع دستی کردستان است. اگر به شهرهای این استان سفر کنید می‌توانید وسایلی مثل زیرانداز و رویه کرسی را ببینید که در تولید آن‌ها از بافت جاجیم استفاده شده است. جاجیم پارچه‌ای ضخیم و بدون پرز است که به گلیم شباهت دارد و به صورت راه‌‌راه با نخ‌های پشمی، پنبه‌ای، ابریشمی، کرک، رنگ‌های گیاهی و طرح‌های ساده هندسی بافته می‌شود.

در حال حاضر از جاجیم برای تهیه پتو، رختخواب، زیرانداز دو رو، پشتی، سجاده نماز، رومبلی و تولید کیف و کفش استفاده می‌شود و معمولا این محصول‌ها هنر دست زن‌های عشایر کردستانی است.

نازک کاری چوب

قدمت نازک‌کاری چوب در استان کردستان به یک قرن‌و‌نیم قبل برمی‌گردد. هنرمندان این رشته قطعه‌های چوب درختانی مثل گردو  و سنجد را صیقل می‌دهند و با روکش کردن آن طرح و نقش زیبایشان را به نمایش در‌می‌آورند. به احتمال زیاد شما محصول‌های نازک کاری کردستان را بارها دیده‌اید.

امروزه با استفاده از این هنر ظریف محصولاتی مثل تخته‌نرد، میز شطرنج، جعبه جواهر، قوطی سیگار،‌ عصا، رحل و قاب عکس را می‌سازند که طرفداران زیادی دارد. کردستان و به‌ خصوص شهر سنندج از مهم‌ترین مرکز‌های تولید محصولات نازک‌کاری چوب به حساب می‌آیند.

گیوه چاروق

همان‌ طور که می‌دانید گیوه پا افزاری محلی است اما اینکه چرا گیوه بعد از گذشت سال‌ها هنوز هم طرفداران خود را دارد باید بگوییم چون این محصول سبک، مقاوم، خنک، راحت و ارزان است و روستاییان و عشایر خودشان می‌توانند آن را تولید کنند. گیوه چاروق یکی از معروف‌ترین صنایع دستی کردستان است و رویه‌ای از نخ پرگ و ریسمان‌های پنبه‌ای دارد و انتهای آن را با لته‌های به هم فشرده و یا چرم در هم می‌کشند. گیوه چاروق برای فصل‌های بهار تا پاییز بهترین انتخاب برای مردم سخت‌کوشی است که برای کشاورزی و دامداری باید از راه های صعب‌العبور بگذرند.

ساری از پرجمعیت‌ترین شهرهای شمال و پایتخت پیشین ایران، مرکز استان مازندران و شهرستان ساری است. این شهر پرجمعیت‌ترین و بزرگترین شهر استان مازندران و از بزرگترین شهرهای شمال کشور به‌شمار می‌رود. همراه با شمیران گشت باشید تا صنایع دستی شهرستان ساری را برای شما معرفی نماید .

 

یکی از بنام ترین صنایع دستی شهر ساری و استان مازندارن، نساجی است. شاید نام نساجی مازندران به گوشتان خورده باشد، شهرت این برند نشانی از قدمت نساجی در این منطقه است. در اکثر روستاها و برخی از شهرهای مازندران بافت پارچه همچنان به شیوه ی سنتی مرسوم است که برخی افراد آن را بصورت دستی و برخی دیگر با دستگاه های بافندگی ساده می بافند. این پارچه ها برای کاربردهای مختلفی بافته می شوند بعنوان مثال برای لباس، لباس محلی، رومیزی، روتختی و … استفاده می شوند.

 

از جمله صنایع دستی استان مازندران می‌توان به قالی بافی، گلیم بافی، جاجیم‌چه بافی، بافت گلیم‌چه، چوقا، شمد و ملحفه، سوزن دوزی، رنگرزی و چاپ سنتی سفالگری و سرامیک سازی، فرآورده‌های پوست و چرم، هنرهای مرتبط با فلز، هنرهای مرتبط با چوب، حصیر بافی، طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلد سازی سنتی، صنایع دستی دریایی عروسک سازی اشاره کرد. قالی بافی و گلیم بافی از رشته‌های اصلی و اساسی مازندران نیست ولی در استان بافته می‌شود.

 

کنده کاری چوب ساری

اشیای چوبی به شکل های مختلف یکی از صنایع دستی شهرستان ساری و دیگر شهرهای مازندران است که به وفور به چشم می خورد و این فراوانی به علت در دسترس بودن چوب بعنوان ماده اولیه لازم است. هنرمندان این حرفه از چوب وسایل مورد استفاده مانند قاشق چوبی، صندوق، ظرف، مجسمه و … می سازند. چوب مورد استفاده چوب راش، فوفل،گردو و افراست که به دلیل صاف بودن سطحشان برای این کار استفاده می شوند. همچنین هنر دیگر مربوط به کنده کاری بر روی چوب منبت کاری است که با توجه به طرحی مشخص بر روی سطح مورد نظر، نقش برجسته ایجاد می کنند.

 

صنایع دستی کشورمان را که بر اساس نظر کارشناسان ، یکی از سه قطب برتر صنایع دستی جهان است ـ همراه چین و هند ـ از جهات گوناگون می‌توان طبقه‌بندی کرد ، ولی از آنجا که روش تولید فرآورده‌های دستی یکی از مهم‌ترین وجوه تمایز این « هنر ـ صنعت » است ، طبقه بندی زیر که بر مبنای روش ساخت این گونه محصولات به عمل آمده است ، می‌تواند مورد عنایت و توجه بیشتری قرار گیرد .

1. بافته‌های داری : محصولاتی است که به کمک دارهای افقی یا عمودی مستقر در زمین ، در زمان بافت ، تولید می‌شود . گلیم ساده ، گلیم سوماک ( گلیم یک رو )، زیلو ، پلاس ، گبه و قالی، مشهورترین بافته‌های داری و ضمناً مهمترین زیراندازهای سنتی ایران به شمار می‌روند .

2. دستبافی ( نساجی سنتی ) : فرآورده‌هایی که با کمک دستگاههای بافندگی دو وَردی ، چهار وَردی ، شش وَردی، هشت وَردی و ژاکارد دستی تولید می‌شود . زری، مخمل ، ترمه و « دارایی » شاخص‌ترین دستبافتهای کشورمان محسوبند و جاجیم و پارچه‌های دستباف پنبه‌ای ، پشمی و ابریشمی که درمناطق شهری ، روستایی و عشایری تولید می‌شود ، از دیگر دستبافتهاست .

3. بافتنی : انواع محصولاتی که با کمک میل و قُلاب و مانند آن ، با بهره‌گیری از الیاف طبیعی تولید می‌شود ؛ نظیر جوراب ، کلاه ، دستکش ، شال گردن و غیره که امروزه به طور کلی در مناطق روستایی و گاه عشایری به دست زنان تولید می‌شود .

4. رودوزیهای سنتی : همه محصولاتی که از طریق دوختن نقوش سنتی روی پارچه‌های بی‌نقش ، یا کشیدن قسمتی از نخهای تار و پود پارچه به وجود می‌آید . سوزندوزی بلوچ ، تپه دوزی کرمان ، قلاب دوزی رشت ، گلابتون دوزی بندر لنگه ، سوزن دوزی ممقان ، سوزندوزی و ملیله دوزی اصفهان جزء مشهورترین رودوزیهای ایرانی است . شمار رودوزیهای سنتی ایران را می‌توان متجاوز از 30 نوع دانست که در هر منطقه از کشورمان با بهره‌گیری از ویژگیهای منطقه‌ای از نظر طرح و نقش و بر اساس سنتهای موجود تولید می‌شود .

5. چاپهای سنتی : مراد از « چاپهای سنتی » ، نقش پذیری پارچه ، با مهر ، قلم مو و نظایر آن است . چاپ قلمکار در روزگار ما در اصفهان از رونق بسزایی برخوردار است و بیشتر با قالبهای چوبی بر روی پارچة متقال انجام می‌شود . چاپ کلاقه‌ای در تبریز و اسکو رواج دارد و به طور کلی بر پارچة ابریشمی با مهر و به شیوة خاص صورت می‌پذیرد .

6. نمدمالی : انواع فرآورده‌هایی که با تراکم فشردة توده‌های پشم و کرک در شرایط فنی مناسب از طریق ورزدادن تهیه می‌شود . از این راه ، محصولاتی مانند کلاه نمدی ، پالتو نمدی ( کَپَنک) ، نمد زیرانداز و غیره تهیه می‌شود . نمد مالی به صورت نمد زیر انداز ، در شهرهایی چون استهبان ، رامسر ، سمنان ، بهبهان و غیره رواج دارد ، ضمن آنکه تولید کلاه نمدی که بخشی از لباسهای سنتی مردان لُر ، قشقایی ، بختیاری است ، در شهرهایی چون شهر کرد و شیراز رونق دارد .

7. سفالگری و سرامیک سازی : محصولاتی که با استفاده از گلِ رس و همچنین گِلِ به دست آمده از سنگهای کوارتز و کائولین به کمک دست و چرخ سفالگری ساخته و سپس پخته می‌شود .

محصولات سفال و سرامیک مناطقی چون لالجین همدان ، میبُدیزد ، مندگناباد ، اصفهان ، شهرضا ، نطنز ، تبریز و قم از شهرت بسزایی برخوردار است ، ضمن آنکه طی سالهای اخیر ، محصولات جالب و باارزشی در شهر تهران به دست صنعتگران هنرمند سفالگر ساخته و عرضه شده است .

8. شیشه گری : محصولاتی که از طریق شکل دادن مواد معدنی ذوب شده در کوره ، نظیر سیلیس ، خرده شیشیه و یا ترکیبی از این دو و با استفاده از روش دمیدن با لولة مخصوص و کاربرد ابزار دستی شامل انبر ـ قیچی و قالبهای ویژه و غیره حاصل می‌شود و مراحل تکمیلی و تزیینی دیگری نظیر نقاشی ، تراش ، آبگزنمودن ، مات کردن ، تلفیق با فلز و غیره را نیز در بر می‌گیرد .

مهم ترین مرکز ساخت محصولات شیشة دست ساز ، تهران است که در آن کارگاههای متعددی به تولید محصولات شیشه‌ای با « روش فوتی » ( = دست ساز ) می‌پردازد .

9. تولید فرآورده‌های پوست و چرم : محصولاتی که با استفاده از پوست و چرم دباغی شده به شیوة سنتی تولید می‌شود ، نظیر پوستین ، کلاه پوستی ، چاروق . محصولاتی تکمیلی چرمی ، نظیر تلفیق چرم با محصولات دستباف ، جزء این گروه هستند .

در زمینه تولید فرآورده‌های پوستی ، شهرهایی نظیر مشهد ، شاندیز ، بجنورد ، قوچان و شیروان در استان خراسان و شهر اصفهان مشهور هستند و زیباترین چاروقها در بجنورد ، قوچان ، ماسوله ، زنجان ، مهاباد و سردشت تولید می‌شود . ضمن آنکه شهر تهران هم مهمترین مرکز تولید محصولات تکمیلی چرمی است و هم آنکه کارگاههای متعددی در این شهر به تهیه و ارائه محصولات چرمی شامل نقاشی ، خطاطی و حکاکی روی چرم با استفاده از چرم‌های سبک ـ یعنی چرمهای تهیه شده از پوست گوسفند و بز ـ می‌پردازند . خرید صنایع دستی

10 . محصولات فلزی و آلیاژ : فرآورده‌هایی که به شیوة سنتی ، با استفاده از ابزار دستی و انواع فلزات ( مس ، نقره ، طلا و آهن ) و انواع آلیاژها ( برنج و ورشو ) تولید می‌شود ، نظیر انواع ظروف خانگی ، چاقو ، قندشکن ، قلم تراش ، قفل و غیره .

11.قلمزنی ، مشبک کاری و حکّاکی روی فلزات و آلیاژها : « هنر ـ صنعتی » است که طی آن طرحها و نقوش سنتی با استفاده از قلم ، چکش و سایر ابزار دستی بر روی اشیاء ساخته شده از فلز یا آلیاژ شکل می‌گیرد .

12.سنگ تراشی و حکّاکی روی سنگ : شامل مصنوعاتی است که مواد اولیة اصلی آن را انواع سنگها نظیر فیروزه ، سنگ مرمر ، سنگ یشم ، سنگ سیاه ، سنگ سفید ( آلاباستر ) و غیره تشکیل می‌دهد و با ابزار و وسایل مختلف تراشیده یا حکاکی می‌شود ، نظیر انواع ظروف ، پایة چراغ ، هاون ، ظرف میوه ، انواع نگین و آثار تزیینی و غیره . در زمینة سنگ تراشی و حکاکی روی سنگ ، صنعتگران شهر مشهد به سبب آثار متنوع و با ارزشی که از سنگهای گوناگون ، و از آن جمله فیروزه ، تولید و ارائه می‌کنند ، شهرت دارند ؛ ضمن آنکه در شهرهای قم ، کرمان و تهران نیز فرآورده‌های مصرفی و تزیینی جالبی از سنگهای مختلف تولید و عرضه می‌شود .

13.خرّاطی چوب : شیوه‌ای از تولید محصولات چوبی است که طی آن و با ابزار و وسایل مختلف و به طور کلی به وسیلة دستگاه خراطی ، اشیائی نظیر انواع قلیان ، گهواره ، پایة آباژور و ظروف مختلف ساخته و پرداخته می‌شود . این حرفه که قدمت و پیشینه‌ای بسی طولانی دارد ، هم اکنون در شهرهای مختلفی از کشورهای پررونق است .

14. ریزه کاری و نازک کاری چوب : روشی از ساخت فرآورده‌های چوبی است که طی آن با وسایل نجاری مانند ارّه ، رنده ، سوهان ، مغار و غیره قطعه‌های کوچک آماده شده را به صورت روکش بر روی بدنة چوبی می‌چسبانند و تحت فشار قرار می‌دهند . از این طریق ، انواع قاب عکس ، شکلات خوری ، جعبة کارد و چنگال و غیره ، حتی میز و صندی و مبلمان هم تولید و عرضه می‌شود .

در هنر نازک کاری چوب ، صنعتگران هنرمند سنندجی و ریزه کاران چوب ارومیه ، و نازک کاران چوب رشت به خاطر آثار زیبا و با ارزش و متنوعی که تولید و عرضه کرده‌اند ، نزد خاص و عام معروفند .

15 . منبت کاری ، کنده‌کاری و مشبک کاری چوب : شیوه‌ای دیگر از تولید محصولات چوبی است که طی آن طرحها و نقوش سنتی با استفاده از قلم ، چکش ، مُغار و دیگر ابزار نجاری بر روی چوبهای مرغوب و بادوام شکل می‌پذیرد .

در زمینة کنده کاری چوب ، باید از آثار زیبای صنعتگران ورازده علیا و جوربند در بخش چمستان شهرستان نور ، و در خصوص منبت کاری باید از آثار منبت کاران هنرمند آباده‌ای و گلپایگانی نام برد که برخی از تولیداتشان براستی در خور تحسین است ؛ ضمن آنکه طی سالهای اخیر ، آثار منبت زیبایی در تویسرکان ، جوکار ملایر ، اراک ، اصفهان و تهران ( به صورت مبلمان ) ساخته و عرضه شده است .

16. حصیر بافی : این زمینة هنری ، خود شامل زمینه‌های دیگری است ، چون بامبوبافی ، مروار بافی ، ترکه بافی ، سبد بافی و چیغ بافی ( = دیوارة اطراف سیاه چادر عشایر که از نی و یشم تهیه و غالبا ً نقشهای زیبایی هم بر روی آن بافته می شود ) . اما حصیر بافی ، بافت رشته‌های حاصله از الیاف سلولزی ( گیاهی ) با دست و ابزار سادة دستی است که طی آن محصولات گوناگونی چون حصیر زیر انداز ، سفرة حصیری ، انواع سبد ، انواع ظروف و غیره تولید و عرضه می‌شود .

گفتنی است که در هر منطقه‌ای از کشورمان ، با توجه به مواد اولیة در دسترس و سنت تولید ، انواع حصیر و سبد بافته می‌شود . چنانکه در سیستان و بلوچستان ، از برگهای نخل وحشی ( داز ) برای تولید حصیر استفاده می‌کنند ، در دزفول از برگهای درخت نخل به همراه کانوا یا مواد اکریلیک ، برای تولید سبدهای کوچک زیبای حصیری معروف به « کپو » بهره می‌گیرند .

در برخی از روستاهای میناب از برگ نخل برای تولید انواع محصولات حصیری استفاده می‌شود و در استانهای گیلان و مازندران از گیاهانی چون « لیغ » ، « سوف » و « ساریز» برای حصیر بافی استفاده می‌کنند ، در طُرقبه از ترکه‌های گیاهی موسوم به « ارغوان » سبد بافته می‌شود و در رشت از ترکه‌های « بید مرواری » محصولات و ظرفهای گوناگون حصیری می‌بافند که به « مروار بافی » معروف است .

17. خاتم سازی : روشی از تولید فرآورده‌های چوبی که طی آن با استفاده از روکش به دست آمده از به هم چسباندن و برش زدن قطعات کوچک فلزات ، استخوان و انواع چوب در شکلها و طرحهای سنتی معمولاً به صورت هندسی و به کمک ابزار و وسایل مختلف ، فرآورده‌هایی مانند انواع قاب عکس ، جعبه ، شکلات خوری ، میز ، صندلی و حتی مبلمان ساخته می‌شود .

18. معرق کاری : در این هنر ، طرحها و نقشهای سنتی را بر زمینة چوبی یا سرامیک اجرا و سپس داخل خطوط طرحها را خالی و فضای خالی شده را با قطعات آمادة چوب ، سرامیک ، فلز ، صدف و سنگ پر می‌کنند . هنر معرق ، معرق چوب ، کاشی معرق ، معرق سوخت روی چرم را شامل می‌شود . نظر به اهمیت منبت کاری و معرق چوب و نیز خاتم سازی به عنوان هنر منحصر بفرد ایران اسلامی ، این رشته‌ها جداگانه و به تفصیل توضیح داده شده است .

19 . کاشی گری : « هنر ـ صنعت » شکل بخشیدن به گِل ، پخت آن در کوره ، تزیین آن با رنگ ، لعاب و نقش و سرانجام پخت دوباره در کوره که در کشورمان سابقه‌ای بس طولانی دارد .

از کاشی که خود انواع مختلفی نظیر هفت رنگ ، معرق و معقلی دارد ، برای تزیین و زیبایی اماکن مذهبی و دیگر مجموعه‌های فرهنگی و گاه ساختمانهای مسکونی استفاده می‌کنند .

ایرانیها در این هنر ، پیشینه‌ای کهن و درخشان دارند و پیوسته هنرشان در ابعاد جهانی مطرح بوده و هست . کاشیهای معرق مسجد شیخ لطف الله در اصفهان ، کاشیهای هفت رنگ مسجد امام در اصفهان ، کاشیهای مَعقِلی موجود در مسجد گوهرشاد و بقعة شیخ صفی الدین اردبیلی و غیره همه بیانگر ذوق و هنر سرشار ایرانیان در ساخت کاشی و زیبا سازی بناست .

کاشی سازی از جمله هنرهایی است که طیّ دو دهة اخیر مورد توجه فراوان قرار گرفته است و کاشی کاران هنرمند ایرانی به ویژه کاشی کاران اصفهانی ، مشهدی و شیرازی برای زینت بخشیدن و احیاء و مرمت اماکن متبرکه در داخل و خارج کشور و دیگر آثار باستانی و فرهنگی تلاش و کوشش بسیار کرده‌اند .

20.ملیله سازی : ساخت اشیاء مختلف نظیر سرویس چایخوری ، تُنگ و همچنین برخی از زینت آلات با استفاده از مفتولهای نقره ، طلا و به طور نادر مس و به کمک ابزار و وسایل سادة فلز کاری نظیر حدیده ، نورد ، انبر ، قیچی و کورة مخصوص .

1. میناکاری : مراد ساخت بدنة فلزی ، لعاب کاری ، پخت ، نقاشی و پخت دوبارة اشیاء در کوره است که همة این مراحل به کمک ابزار و وسایل ساده و استفاده از طرحهای اصیل و سنتی در مرحلة نقاشی انجام می‌شود و به نام « مینای نقاشی » هم معروف است .

2. ساخت اشیاء مستظرفه و هنری : منظور ساخت اشیاء و وسایل ظریفی است که در آنها عامل هنر به مراتب بیش از فنون تولیدی دیگر دخالت داشته و عامل کاملاً تعیین کننده‌ای بوده است . این گروه شامل نگار گری ، نقاشی روی صدف ، لاکی ( = نقاشی روغنی ) ، تذهیب و تشعیر می‌شود .

3. ساخت زیور آلات : مراد ساخت و تولید جواهرات محلی و همچنین زینت آلات با استفاده از طلا ، نقره و انواع آلیاژهاست .

4. ساخت دیگر فرآورده‌های سنتی : نظیر فیروز نشانی ( فیروزه کوبی ) ، طلا کوبی روی فولاد ، انواع عروسکهای محلی ( عروسک با لباسهای سنتی مناطق مختلف کشور ) ، تخت کشی گیوه ( آجیده و لته‌ای ) و غیره که با ابزار وسایل دستی و با استفاده از طرحهای سنتی ساخته و پرداخت می‌شود .

صنایع ‌دستی هر شهری درواقع اثرانگشت مردم آنجاست و سوغات و صنایع دستی ایلام هم از این قضیه مستثنا نیست. به نظر من یکی از قشنگ‌ترین بخش‌های سفر به هر شهری، خرید یک یادگاری، حتی کوچک، از صنایع دستی آن شهر است. ایلام یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران در غرب کشور است. شهری که آب و هوایی نیمه گرم و کوهستانی دارد و رنگ و بوی زندگی سنتی هنوز در آن جاری است. بهترین زمان سفر به ایلام بهار و پاییز است. در این ۲ فصل ایلام زیبای ما در دلبرانه‌ترین حالت خود قرار دارد و سفر به آن به یکی از منحصربه‌فردترین سفرهای شما تبدیل می‌شود.
سوغات و خرید صنایع دستی ایلام یکی از قدیمی‌ترین راه‌های امرار و معاش اهالی این خطه بوده است و به همین خاطر جای تعجب نیست که مردم این منطقه، دستانی هنرمند در ساخت ظریف‌ترین و خاص‌ترین صنایع دستی داشته باشند.

گلیم نقش برجسته

گلیم نقش برجسته ایلام نه‌تنها شناخته‌شده‌ترین سوغات و صنایع دستی ایلام است، بلکه به خاطر شهرت جهانی و اصالتی هم که دارد، به فهرست آثار ملی ایران اضافه شده است. گلیم نقش برجسته ایلام درواقع ترکیبی از گره قالی و گلیم ساده است و به همین خاطر وزن زیادی ندارد. طرح و نقش‌های گلیم نقش برجسته ایلامی چشم هر بیننده‌ای را محو زیبایی‌هایش می‌کند. وقتی به این گلیم نقش برجسته نگاه می‌کنید ناخودآگاه در ذهنتان نوای ترانه‌های محلی ایلامی پخش می‌شود. ترانه‌هایی که بانوان محلی ایلامی موقع بافت این گلیم زیر لب زمزمه می‌کنند. نقش‌های این گلیم همان‌طور که از نامش پیداست، برجسته است و همین موضوع یکی از دلایل تفاوت گلیم نقش برجسته ایلام با سایر گلیم‌هاست. در حال حاضر شغل تعداد زیادی از بانوان هنرمند ایلامی، بافت این گلیم زیباست و به گفته خبرگزاری ایرنا، سالانه ۳ هزار مترمربع گلیم نقش برجسته ایلامی بافته می‌شود.

احرامی بافی

احرافی بافی یکی از زیرمجموعه‌های هنر پارچه‌بافی در ایران است. احرامی بافی درواقع هنر بافت پارچه‌هایی است که بیشتر جنبه تزئینی دارند. احرامی بافی یکی دیگر از سوغات و صنایع دستی ایلام به‌خصوص میان روستاییان و عشایر است. البته احرامی بافی در استان همسایه ایلام یعنی خوزستان هم شهرت زیادی دارد. بیشتر پارچه‌های احرامی به رنگ سیاه و سفید هستند، ولی بعضی وقتی‌ها این پارچه‌ها در رنگ‌های سبز و قرمز هم بافته می‌شوند.

احرامی بافی در ایران قدمتی طولانی دارد و از پارچه‌های احرامی بیشتر به‌عنوان رومیزی، تزئین دیوار، زیرانداز، سجاده و رومبلی استفاده می‌شود.

گیوه‌بافی

بافت گیوه‌های محلی یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی ایران است. پس جای تعجب نیست که یکی دیگر از سوغات و صنایع دستی ایلام گیوه‌بافی باشد، به‌خصوص اینکه عشایر مهربان و زحمت‌کش درصد زیادی از جمعیت ایلام را تشکیل می‌دهند. خوشبختانه چند سالی می‌شود که دوباره گیوه‌ها محبوب شده‌اند و خیلی از طرفداران مد و فشن برای اینکه پوشش خاص‌تری داشته باشند، از گیوه‌های محلی به‌جای کفش‌های رایج استفاده می‌کنند. گیوه یک انتخاب مناسب برای کسانی است که عاشق پیاده‌روی هستند و حال و هوایشان با پیاده‌روی‌های طولانی عوض می‌شود. اگر شما هم از این دسته افراد هستید پیشنهاد می‌کنم در فهرست سوغات و صنایع دستی ایلام، خرید گیوه‌های محلی را در صدر فهرست قرار دهید.

نمدمالی

نمدمالی هم مثل گیوه‌بافی یکی از صنایع دستی رایج در بیشتر شهرهای ایران است. نمدمالی یک اثر هنری است که چیره‌دستان ایلامی آن را از پشم گوسفند درست می‌کنند و خروجی آن محصولی زیبا و خاص است. خاصیت اصلی محصولات نمدی که از آن‌ها هم به‌عنوان پوشاک و هم زیرانداز استفاده می‌شود، گرم بودن آن است. البته هر کس می‌تواند با توجه به سلیقه‌ای که دارد از این محصولات نمدی در قسمت خاصی از منزلش مثل رومیزی و … هم استفاده کند.

جاجیم‌بافی

چیغ‌بافی

همان‌طور که در بخش‌های قبل گفتم عشایر درصد زیادی از جمعیت ایلام را تشکیل می‌دهند. به همین خاطر در فهرست سوغات و صنایع دستی ایلام هنر دست این مردم نازنین به‌وفور دیده می‌شود. چیغ‌بافی یکی دیگر از سوغات و صنایع دستی ایلام و مناطق عشایر نشین است که در کمتر جایی می‌توان نظیرش را پیدا کرد. چیغ درواقع همان چادر داخلی عشایر با آن رنگ و لعاب بی‌نظیرش است که با نخ و نی درست می‌شود. چیغ‌ها به خاطر مواد اولیه‌ای که برای ساختشان استفاده می‌شود، مثل یک عایق برای محل زندگی عشایر عمل می‌کنند و اجازه ورود گردوخاک، گرما و سرما را به داخل چادر نمی‌دهند.

حصیربافی

یکی دیگر از سوغات و صنایع دستی ایلام حصیربافی است. با اینکه حصیربافی یکی از صنایع دستی مشترک در بین اکثر شهرهاست ولی قصه بافت حصیر هر منطقه خاص خودش است. همین موضوع است که حصیربافی شهرهای مختلف را از یکدیگر متفاوت می‌کند. محصولات حصیری در سال‌های اخیر طرفداران بیشتری پیدا کرده‌اند و در اکثر خانه‌ها حداقل ۱ یا ۲ محصول حصیری پیدا می‌شود. این محصولات حصیری انتخاب مناسبی برای تزئین سفره‌های شب یلدا و هفت‌سین است. پس در سفر به غرب ایران و خرید سوغات و صنایع دستی ایلام، خرید محصولات حصیری را به یاد داشته باشید.

برای اجاره اقامتگاه‌ های استان ایلام از سایت اتاقک کمک بگیرید.

بافت سیاه‌چادر

زندگی عشایر همیشه برای من جذاب بوده است. آن‌ها همه وسایل موردنیازشان را خودشان درست می‌کنند و همین موضوع در کنار خلق‌وخو و شیوه زندگی آن‌ها باعث شده است که تماشا یا خواندن روایت زندگی‌شان به دل بنشیند. یکی دیگر از سوغات و صنایع دستی ایلام که بازهم عشایر آن را تولید می‌کنند، سیاه‌چادر یا به‌اصطلاح محلی «دوآر» است. سیاه‌چادر از موی بز یا پشم بز درست می‌شود و خاصیت عجیبی دارد. این خاصیت عجیب هم چیزی جز قابلیت انبساط و انقباض پشم بز نیست. استفاده از پشم بز در بافت سیاه‌چادر و این قابلیت منافذ، باعث می‌شود که در فصل گرم سال منفذها باز شوند و هوای داخل چادر را خنک کنند. در مقابل در فصل زمستان منافذ بسته می‌شوند و با جلوگیری از ورودی باران و سرما، به گرم شدن هوای داخل چادر کمک می‌کنند.

شاید فکر کنید که چرا باید سیاه‌چادر را به‌عنوان یک یادگاری بخرید؟ در جواب باید بهتان بگویم این سیاه‌چادرها به خاطر رنگ و بافتی که دارند، یک انتخاب مناسب برای عکاسان هستند، چون آن‌ها می‌توانند با این سیاه‌چادرها پس‌زمینه‌ای خاص و سنتی برای عکاسی‌هایشان درست کنند.

معرق روی چوب

در این بخش می‌خواهم به یکی از سوغات و صنایع دستی ایلام اشاره کنم که از تولد آن زمان زیادی نمی‌گذرد. معرق روی چوب یکی از سوغات و صنایع دستی ایلام است که در سال‌های اخیر رونق و محبوبیت بیشتری پیدا کرده است. معرق روی چوب یکی از آن هنرهایی است که با قرار دادن تکه‌های چوب رنگی و فلز، صدف یا آج روی وسایل چوبی خلق می‌شود. این محصولات انتخابی مناسب برای کسانی هستند که دلشان می‌خواهد در دکوراسیون خانه از وسیله‌ای خاص و سنتی استفاده کنند.

سفال‌گری

فکر می‌کنم کمتر کسی در ایران پیدا شود که از محصولات سفالی خوشش نیاید. این محصولات با آن بوی خاصی که دارند و قصه تولدشان که با هزاران نوازش سازنده‌اش همراه است، دل همه را به دست می‌آورند. هنر سفال گردی در بیشتر شهرهای ایران قدمتی طولانی دارد و ایلام هم یکی از همین شهرهاست. پیشنهاد می‌کنم اگر شما هم از عشاق محصولات سفالی هستید، حتماً موقع خرید سوغات و صنایع دستی ایلام حواستان به محصولات سفالی باشد.

ساخت سه‌تار

ایلام یکی از شهرهای کردنشین ایران است. همین جمله به ما می‌گوید که موسیقی در این خطه از کشور نقش مهمی در زندگی مردم دارد و از گوشه و کنار آن نوای سازی به گوش می‌رسد. با این تفاسیر جای تعجب نیست که مردم ایلام، مردمی هنرمند و چیره‌دست در ساخت ادوات موسیقی به‌خصوص سه‌تار باشند. خوشبختانه ساخت سه‌تار در ایلام پررونق است و قیمت مناسبی هم دارد. پس اگر قصد دارید نواختن سه‌تار را شروع کنید یا دلتان می‌خواهد از آن به‌عنوان یک وسیله تزئینی استفاده کنید، در فهرست سوغات و صنایع دستی ایلام خرید سه‌تار را فراموش نکنید.

برنج عنبربو

خب دیگر نوبتی هم باشد، نوبت معرفی سوغات خوراکی ایلام است. یکی از معروف‌ترین سوغات و صنایع دستی ایلام، برنج عنبر بو است. خاستگاه اصلی برنج عنبربو خوزستان و ایلام است و به همین خاطر پیشنهاد می‌کنم حتماً در سفر به ایلام، چند کیلویی از این برنج را بخرید. از ویژگی‌های برنج عنبر بو قیمت کمتر آن نسب به سایر برنج‌ها و کوتاه بودن دانه‌های آن است. برای پخت این برنج باید از آب کمتری در مقایسه با انواع دیگر برنج استفاده کنید و یادتان باشد به خاطر عطر و بوی فوق‌العاده‌ای که دارد، شکمتان را برای نوش جان کردن مقدار زیادی از آن آماده کنید.

بژی برساق

شیرینی‌ها یکی از معروف‌ترین سوغاتی‌های هر شهری هستند. اصلاً آدم در سفر دلش می‌خواهد خوراکی‌های شیرین بخورد و آن‌ها را به‌عنوان سوغاتی با خودش بیاورد. اگر شما هم از این دسته افراد هستید، یک خبر خوب برایتان دارم. در فهرست سوغات و صنایع دستی ایلام یک شیرینی خوشمزه به نام بژی برساق به شما چشمک می‌زند. مواد اصلی در پخت این شیرینی آرد، تخم‌مرغ، شکر، زیره، زردچوبه، رازیانه و روغن محلی است. این مواد خوش عطر و بو بعد از اینکه باهم مخلوط شدند، در روغن سرخ و آماده سرو می‌شوند. راز اصلی خوشمزگی و محبوبیت این شیرینی معنی آن است. بژی ساق در اصلاح محلی به معنی «زندگی کن» است. درواقع این شیرینی مثل یک آدم رنج‌کشیده و صبور است که می‌خواهد به ما بگوید در لحظه زندگی کنید و از آن لذت ببرید. به همین خاطر اگر طرفدار خوراکی‌های شیرین هم نیستید، حداقل در سفر به ایلام یک‌بار این شیرینی خوشمزه را با یک لیوان چای نوش جان کنید.

نان فطیر

نان فطیر یکی از قدیمی‌ترین سوغات و صنایع دستی ایلام است. این نان خوشمزه از ترکیب آب، نمک و آرد درست می‌شود و میان وعده‌ای خوشمزه و سالم است. در سفر به ایلام می‌توانید این نان خوشمزه را که روی ساج پخته می‌شود امتحان کنید و چندتایی را هم به‌عنوان سوغات با خودتان به خانه بیاورید.

حلوای بگل

حلوای بگل را می‌توان یکی از خاص‌ترین سوغات خوراکی ایلام دانست. چرا گفتم خاص؟ چون در فهرست مواد اولیه این حلوا نام کشک حسابی جلب‌توجه می‌کند. برای تهیه حلوای بگل از کشک سابیده شده یا در اصطلاح محلی «بگل»، خرما، کنجد و روغن حیوانی استفاده می‌شود. این حلوا یک حلوای سالم و مقوی است که کالری بالایی دارد و جان می‌دهد برای اینکه آن را با یک لیوان چای در روزهای سرد سال نوش جان کرد.

روغن حیوانی

اگر بخش‌های قبل را با دقت خوانده باشید متوجه شده‌اید که در پخت بیشتر خوراکی‌های ایلام از روغن حیوانی محلی که به آن «دان» می‌گویند، استفاده می‌شود. همین موضوع به ما می‌دهد که روغن حیوانی ایلامی یکی از سوغاتی‌های خوشمزه این منطقه است. اگر طرفدار مزه روغن حیوانی هستید، توصیه می‌کنم حتماً در سفر به ایلام این سوغاتی خوشمزه را بخرید و با آن غذاهایی با عطروطعم خاص درست کنید.

ترخینه

یکی دیگر از سوغاتی‌های خوراکی معروف ایلام ترخینه است. ترخینه جامد را می‌توانید در بیشتر شهرها و روستاهای ایلام پیدا کنید و با آن آش‌های خوشمزه‌ای درست کنید. سبزی‌های محلی، دوغ، گندم و پیاز مواد اصلی برای تهیه ترخینه جامد هستند.